خالد بن جعفر بن کلابخالدبن جعفربن کلاب بن ربیعه عامری، شاعر و رئیس قبیله هَوازِن در دوره جاهلی عرب می‌باشد. ۱ - نسبدر برخی منابع، او را خالد اصبع، گفته اند. [۱]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۴۵۸، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۲]
ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۲۸۴، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲).
مادرش، خَبِیه یا حُییه بنت ریاح الغنویه، از زنان نژاده عرب به شمار می‌رفت، زیرا هر سه پسر وی از رجال معروف عرب گردیدند. [۳]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۴۵۵، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۴]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۴۵۸، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۵]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱۷، ص۱۷۹.
۲ - سوابقخالد از نخستین کسانی بود که در دوره جاهلی، دیباج خسروانی بر کعبه پوشاند. [۶]
محمود شکری آلوسی، بلوغالارب فی معرفة احوالالعرب، ج۱، ص۲۳۴، چاپ محمد بهجة اثری، بیروت (۱۳۱۴).
ابن حبیب [۷]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۱۹۲، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۸]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص ۲۴۹، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
خالد را هولناک و قاتل معرفی کرده است، زیرا وی زُهَیر بن جَذیمه عَبْسی، پیشوای غطفان ، را به قتل رساند و شعری در این باره سرود. [۹]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۱۹۲ـ۱۹۳، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۱۰]
ابن قتیبه، کتاب المعارف، ج۱، ص۴۳، چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن ۱۸۵۰.
[۱۱]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱۱، ص۹۴.
[۱۲]
ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۲۸۰ـ۲۹۱، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲).
خالد پس از این ماجرا رئیس قوم هوازن گردید. [۱۳]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۲۴۹، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
۳ - دشمنی با زهیردشمنی خالد با زهیر از آن‌جا بود که زهیر مسئول دریافت خراج از هوازن بود، روزی در بازار عُکاظ هنگام گردآوری خراج، به زنی از قوم هوازن ناسزا گفت و با او برخوردی ناشایست کرد، خالد سوگند یاد کرد که زهیر را به قتل خواهد رساند و سرانجام نیز چنین کرد. [۱۴]
ابن عبدربّه، العقدالفرید، ج۵، ص۱۱۵ـ۱۱۷، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
[۱۵]
محمود شکری آلوسی، بلوغالارب فی معرفة احوالالعرب، ج۱، ص۱۱۸ـ۱۲۰، چاپ محمد بهجة اثری، بیروت (۱۳۱۴).
[۱۶]
محمداحمد جادالمولی و علی محمد بجاوی و محمدابوالفضل ابراهیم، ایام العرب فی الجاهلیة، ج۱، ص۲۳۵ـ۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
روز کشته شدن زهیر به «روز نفراوات» مشهور است. [۱۷]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۱۹۲، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۱۸]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۲۴۹، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۱۹]
ابن عبدربّه، العقدالفرید، ج۵، ص۱۱۶، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
رقاء، پسر زهیر، نیز ضرباتی بر خالد وارد کرد ولی او جان سالم به در برد. [۲۰]
ابن سلام جمحی، طبقات فحول الشعراء، ج۱، ص۴۰۱، پانویس ۳، چاپ محمود محمد شاکر، جده (۱۴۰۰/ ۱۹۸۰).
خالد بر این اعتقاد بود که با کشتن زهیر بر هوازن منت گذارده است. [۲۱]
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۵۵۹.
[۲۲]
محمداحمد جادالمولی و علی محمد بجاوی و محمدابوالفضل ابراهیم، ایام العرب فی الجاهلیة، ج۱، ص۲۴۱، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۴ - مرگخالدبن جعفر حدود سال ۵۹۵ میلادی به دست حارث بن ظالم مُرّی به قتل رسید. [۲۳]
ابن قتیبه، کتاب المعارف، ج۱، ص۴۳، چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن ۱۸۵۰.
[۲۴]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۲۹۵، بیروت ۱۹۹۹.
روز قتل خالد به «بَطْن عاقل»، نام مکانی در راه بصره به مکه ، معروف شده است. [۲۵]
ابن عبدربّه، العقدالفرید، ج۵، ص۱۱۷ـ۱۱۸، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
[۲۶]
محمداحمد جادالمولی و علی محمد بجاوی و محمدابوالفضل ابراهیم، ایام العرب فی الجاهلیة، ج۱، ص۲۴۲، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵ - دشمنی با حارثدشمنی حارث با خالد از آن‌جا بود که وی در دوران کودکی در کاروانی بود که خالد بدان حمله برد و پدر حارث، ظالم، در این واقعه کشته شد. بعدها حارث سوگند یاد کرد که خون خالد را بریزد و با وجود گماردن نگهبان برای حفظ جان خالد، این کار را انجام داد و ابیاتی نیز درباره این ماجرا سرود. [۲۷]
مُفَضَّل ضَبّی، المُفَضَّلیات، ج۱، ص۳۱۲ـ۳۱۶، چاپ احمد محمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
[۲۸]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱۱، ص۹۴ـ۹۸.
پس از این واقعه قَیس بن زهیر در سروده ای حارث را مدح گفت که توانسته بود قاتل پدرش، زهیر، را از میان بردارد. [۲۹]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱۱، ص۹۸.
خالد به هنگام کشته شدن در پناه اسودبن منذر بود [۳۰]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۱۹۲ـ۱۹۳، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۳۱]
ابن عبدربّه، العقدالفرید، ج۵، ص۱۱۷، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
از این رو حارث پس از قتل خالد سرگردان بود و کسی به او پناه نمی‌داد تا این‌که بنی تمیم پناهش دادند. [۳۲]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱۱، ص۹۸.
نام حارث، از آن‌جا که به سوگند خود وفادار ماند، به امثال عرب راه یافته است [۳۳]
ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ج۱، ص۱۹۲، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
[۳۴]
احمدبن محمد میدانی، مجمع الامثال، ج۳، ص۳۲۱ـ۳۲۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۶ - بنوخالداولاد خالد، پس از وی به بنوخالد مشهور شدند و از تیره عامربن صعصعه عدنانی از بنی کلاب بودند. [۳۵]
ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۴۶۹، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲).
[۳۶]
احمدبن علی قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۲۲۶، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
۷ - اسارتاز رخدادهای مهم در زندگانی خالد آن بود که وی در زمان حسّان بن عمربن تُبَّع، از پادشاهان یمن ، اسیر شد و این پادشاه از او شفاعت کرد و آزادش ساخت و خالد نیز در مدح حسّان، که ۵۷ سال پادشاهی کرده بود، شعری سرود و به او تقدیم کرد. [۳۷]
محمود شکری آلوسی، بلوغالارب فی معرفة احوالالعرب، ج۲، ص۱۷۱، چاپ محمد بهجة اثری، بیروت (۱۳۱۴).
۸ - فهرست منابع(۱) محمود شکری آلوسی، بلوغالارب فی معرفة احوالالعرب، چاپ محمد بهجة اثری، بیروت (۱۳۱۴). (۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ. (۳) ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، چاپ ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد، دکن ۱۳۶۱/ ۱۹۴۲، چاپ افست بیروت. (۴) ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲). (۵) ابن سلام جمحی، طبقات فحول الشعراء، چاپ محمود محمد شاکر، جده (۱۴۰۰/ ۱۹۸۰). (۶) ابن عبدربّه، العقدالفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰. (۷) ابن قتیبه، کتاب المعارف، چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن ۱۸۵۰. (۸) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین. (۹) محمداحمد جادالمولی و علی محمد بجاوی و محمدابوالفضل ابراهیم، ایام العرب فی الجاهلیة، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۱۰) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹. (۱۱) احمدبن علی قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴. (۱۲) مُفَضَّل ضَبّی، المُفَضَّلیات، چاپ احمد محمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳). (۱۳) احمدبن محمد میدانی، مجمع الامثال، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خالد بن جعفر بن کلاب»، شماره۶۷۶۷. |